سنت های ایرانی و فرهنگ عاشورا ( ۳)

در قسمت قبلی درباره آئین های سوگواری ماه محرم در ایران و کارکردهای مهم اجتماعی شما را در جریان قرار دادیم . گفتیم که تاثیرات فردی و اجتماعی این آیین ها در طول تاریخ افزایش یافته و امروزه با وجود دگرگون شدن نوع و سبک زندگی مردم ، هنوز یکی از عوامل همبستگی اجتماعی در بین مردم ایران است . در این گفتار بحث را پی می گیریم و از تداوم آئین های سوگواری ایرانیان از گذشته های دور و پیوند آن با آداب مذهبی دین اسلام سخن می گوییم . چرا که آئین های سوگواری بازتابی از خواستها و باورهای بشری هستند . انسان به کمک این آئینها می کوشد زندگی خود را غنا ببخشد و امید ، آرزو و یا هراس خود را توسط آنها بیان کند ....

ایرانیان از زمانهای گذشته ، به جهان آخرت و زندگی انسان در آن جهان اعتقاد داشته اند . لذا پس از درگذشت افراد ، مراسمی ویژه برای آمرزش روح او و یادآوری سجایای اخلاقی اش برای بازماندگان ترتیب می دادند . احترام به متوفی و تکریم یاد و خاطره او از جمله آداب اصلی اقوام ایرانی پس از فوت یک فرد است .
امروزه نیز در ایران به مناسبت درگذشت اقوام و نزدیکان ، آئین ها و مراسمی برپا می شود که با نام آئین های سوگواری و مراسم ختم شناخته شده اند . مراسم سوگواری در ایران یکی از آئین های ماندگار و مهم ایرانیان است که بیانگر باورهای اجتماعی و مذهبی مردم این سرزمین است .

ورود اسلام به ایران و سپس رویدادهای تاریخ صدر اسلام و وقایع محرم سال 61 هجری قمری ، تاثیر عجیبی بر زندگی ایرانیان گذاشت . شهادت امام حسین و یارانش در کربلا و سبعیت یزید و سپاهیان او در این درگیری نابرابر ، فاجعه ای بزرگ در تاریخ بود . آنچه این واقعه را دلخراش تر و اندوهناک تر می کرد ، این بود که شهادت نوه رسول خدا ( ص) و نوادگان و بازماندگان ایشان در فاصله نسبتا ً کوتاهی پس از رحلت پیامبر - حدود 50 سال - و توسط کسانی صورت گرفت که خود را به ظاهر مسلمان می نامیدند ، ولی هیچ یک از اعمال آنان مطابق با دین اسلام نبود .
ایرانیان از همان آغاز ، بیش از سایر اقوام و ملل به خاندان نبوت علاقه نشان می دادند و این اشتیاق در تمام ابعاد ، نمایان بود . هنر و جلوه های هنری / پی گیری علوم اسلامی / تلاش در جهت حفظ آئین اسلام / و بزرگداشت خاندان پیامبر (ص) ، از جمله نشانه های علاقه ایرانیان به اسلام بوده است که موجب خدمات بیشمار آنان به اسلام ، طی قرن های گذشته شده است .
برپایی مراسم سوگواری و عزاداری برای بزرگان دین ، از جمله نشانه های علاقه ایرانیان به اسلام بوده است که در مورد واقعه عاشورا به اوج خود می رسد . این آئین ها البته در ابتدا آن چنان گسترده نبود و اختناق حکام بنی عباس اجازه برگزاری این مراسم را نمی داد . اما از زمان به قدرت رسیدن " معزالدوله دیلمی " در سال 352 هجری قمری ( 963 . م ) در ایران ، این سوگواری به شکل گسترده ای انجام شد . از آن پس هر ساله مردم در روز عاشورا اجتماع می کردند و به صورت دسته جمعی اندوه خویش را نسبت به رویدادهای کربلا نشان می دادند . در این روز بازارها بسته و خرید و فروش متوقف می شد مردم بر سر و سینه می زدند و پارچه هایی سیاه را بر سر می انداختند . حتی اگر دهه اول محرم با عید نوروز مصادف می شد ، مراسم حلول سال نو را به تأخیر می انداختند و به عزا داری می پرداختند .

در قرن هشتم هجری ( 14 میلادی ) " ملا حسین واعظ کاشفی " کتاب " روضة الشهدا " را در وصف حادثه کربلا نوشت . پس از آن عده ای در مجالس سوگواری ، از روی متن این کتاب ، ماجرای کربلا را یادآوری می کردند و بر تاثر مردم سوگوار می افزودند .
در زمان صفویه ، مذهب تشیع در ایران رسمی شد . از آن زمان ، مجالس سوگواری ماه محرم در ایران با شور و هیجانی خاص برگزار شد و توسعه بیشتری یافت . در آن دوران بکارگیری نوعی از موسیقی مذهبی و پرده های نقاشی شده از این واقعه کم کم رواج یافت . همچنین فجایع کربلا در قالب نمایش بازگویی شد که به تعزیه شهرت یافت . به این ترتیب ، هنر عاشورایی ایران از فرهنگ سنتی مردم این سرزمین برخاست .
تلفیق مضامین مذهبی با قالبهای سنتی هنر ، منجر به خلق نمونه های ارزشمندی شد که هم روحیه دینی مردم را حفظ می کرد و هم هنرهای ایرانی را وارد عرصه ای گسترده و جذاب نمود و به اعتلای آن کمک رساند .

یکی از این آئین ها ، نمایشهای سنتی و آئینی است . کارشناسان بر این عقیده اند که نمایشهای آئینی با دارا بودن جنبه های تکنیکی و محتوایی منحصر به فرد ، می توانند مبنایی برای تئائر بومی و ملی باشند . در این بین ، نمایش " تعزیه " به عنوان یکی از شاخه های مهم تئاتر مذهبی هنوز فعال است . این نمایش به مناسبت بزرگداشت امام حسین (ع ) و یارانش همه ساله در ایام شهادت ایشان برگزار می شود . در این مراسم ، معمولا" مجلسی برپا می شود که برگزار کنندگان آن از فضا سازی های متنوع استفاده می کنند . در این تصویر سازی های ساده ، بیننده حس می کند در کوران واقعه و در گرماگرم نبرد حضور دارد . در این فضا ،هنری شکل می گیرد که با روح و احساس و عاطفه انسان سر و کار دارد . به این ترتیب این نمایش از قالب یک اجرای ساده خارج می شود و به یک نماد تاریخی و دینی تبدیل می شود .
یک نویسنده مصری معتقد است که ایرانیان با پیش زمینه هنر تئاتر که در جامعه خود داشتند ، توانستند از شهادت امام حسین (ع) ‌و اصحابش ، درام های مذهبی بیافرینند . درصورتی که در اقوام دیگر ، این اندیشه ریشه دار نشده و واقعه در حد یک رخداد تاریخی باقی مانده است .

در کتاب " پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی " می خوانیم که تعزیه در میان توده های مردم تکوین یافت و شکل گرفت و دستگاه های رسمی ، نقشی در ایجاد و پیشرفت آن نداشتند . بنابراین در این حرکت خود جوش مردمی ، عناصر و نمادهایی از فرهنگ مردم ایران دیده می شود که در کمتر هنری وجود دارد . این نمایش ، ترکیبی از هنر کهن داستان سرایی ، نقالی و سنت روضه خوانی و نوحه سرایی ایرانیان است . درواقع ، حادثه کربلا ، نوعی تراژدی را در ادبیات و فرهنگ ایران بیدار کرد .
هر سال همزمان با سالگرد واقعه کربلا ، ‌در تعزیه خوانی ها ، عامه مردم از مرز زمان و مکان می گذرند و به گذشته و زمان آغازین رویدادها باز می گردند . تعزیه خوانی در بسیاری از موارد با نمایش رستاخیر و احیاء مجدد شهیدان ، اسطوره شهادت را دوباره زنده می کند . به این ترتیب ، ‌تعزیه از یک یادبود فراتر می رود و به نبرد ازلی و ابدی خیر و شر و خوبی و زشتی تبدیل می شود .

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد